I. DÜNYA SAVAŞI (1914–1918)

1) Zemin: Savaş öncesi dünya dengesi

1900’lerin başında Avrupa:

Üçlü İttifak: Almanya – Avusturya-Macaristan – İtalya
Üçlü İtilaf: İngiltere – Fransa – Rusya

Bunların üstüne:

Milliyetçilik patlaması (özellikle Balkanlar’da)
Sömürge rekabeti (Afrika, Ortadoğu)
Silahlanma yarışı (özellikle Almanya–İngiltere donanma kapışması)
İmparatorlukların çözülme süreci (Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Rus Çarlığı)

Yani sistem barutu dökülmüş bir depo, kıvılcım bekliyor.

2) Kıvılcım: Sarajevo suikastı (28 Haziran 1914)

Avusturya-Macaristan veliahtı Franz Ferdinand, Bosnalı Sırp milliyetçisi tarafından öldürülüyor.
Avusturya, Sırbistan’a çok ağır bir ültimatom veriyor.
Rusya Sırbistan’ı, Almanya Avusturya’yı, Fransa Rusya’yı, İngiltere de Fransa ve Belçika’yı destekleyince
bölgesel kriz → genel Avrupa savaşına dönüşüyor.

3) Cepheler ve ana gelişmeler (çok kısa kronoloji)

Batı Cephesi:
Almanya, Fransa’yı hızlı çökertmek için Schlieffen Planı’nı dener ama Marne’de durdurulur.
Sonra siper savaşına döner: Somme, Verdun vs. Yıllarca birkaç km için on binler ölür.
Doğu Cephesi:
Almanya–Avusturya, Ruslara karşı. Savaş daha hareketli; Rusya’da ekonomik çöküş + 1917’de Bolşevik Devrimi.
Rusya, Brest-Litovsk Antlaşması ile savaştan çekilir.
Osmanlı Cephesi:
- Çanakkale (1915): İtilaf donanmasını durduruyor → savaşın gidişini etkiliyor.
- Kafkas, Kanal, Irak, Filistin cepheleri.
- İçerde Ermeni tehciri, Arap isyanı vb.
Deniz ve Atlantik:
Almanya’nın sınırsız denizaltı savaşı ABD’yi kızdırıyor.
ABD’nin girişi (1917):
- Alman denizaltı saldırıları
- Zimmermann Telgrafı
  → ABD, İtilaf yanında savaşa girince denge kırılıyor.

4) Savaşın bitişi ve sonuçlar

1918’de Almanya, Batı’da son kez saldırıyor ama başarısız.
İç karışıklıklar, açlık, moral çöküşü derken imparator yıkılıyor; Weimar Cumhuriyeti kuruluyor.
Versailles Antlaşması (1919):
- Almanya’ya ağır savaş tazminatları
- Askerî kısıtlamalar
- Toprak kayıpları (Alsace-Lorraine, koloniler vb.)

Sonuç olarak:

4 imparatorluk çöküyor: Osmanlı, Avusturya-Macaristan, Alman, Rus Çarlığı.
Ortadoğu haritası İngiltere–Fransa tarafından yeniden çiziliyor.
Milletler Cemiyeti kuruluyor ama etkisiz kalıyor.
Almanya’da aşağılınmışlık ve ekonomik kriz → ileride Nazizmin zemini.

Yani 1. Dünya Savaşı, 2. Dünya Savaşı’nın provası gibi.

💣 II. DÜNYA SAVAŞI (1939–1945)

1) Zemini hazırlayan faktörler

Versailles’ın aşırı cezalandırıcı yapısı → Alman toplumunda kin ve revizyon arzusu.
1929 Büyük Buhran → işsizlik, fakirlik, orta sınıfın çöküşü.
Otoriter-faşist rejimlerin yükselişi:
- Almanya’da Hitler (Nazizm)
- İtalya’da Mussolini (Faşizm)
- Japonya’da militarist yönetim

Demokrasi zayıf, ekonomik kriz güçlü, propagandaya açık bir kitle var. Riskli kombinasyon.

2) Savaşın patlaması

Almanya önce Versailles’ı sistematik şekilde deler: Zorunlu askerlik, silahlanma, Ren bölgesinin işgali.
1938: Avusturya ilhakı (Anschluss), ardından Südet krizi.
İngiltere–Fransa “yatıştırma politikası” ile göz yumuyor, “yeter ki yeni savaş çıkmasın” modunda.

Kırılma anı:

1 Eylül 1939 → Almanya’nın Polonya’yı işgali
2 gün sonra İngiltere ve Fransa Almanya’ya savaş ilan ediyor.
→ II. Dünya Savaşı resmen başlıyor.

3) Avrupa cephesi – Kısa kronoloji

1939–1941 Blitzkrieg (Yıldırım Harbi) dönemi:
- Almanya: Polonya, Norveç, Danimarka, Hollanda, Belçika, Fransa’yı düşürüyor.
- İngiltere, 1940’ta hava savaşında (Battle of Britain) zor da olsa dayanıyor.
1941 Barbarossa Harekâtı:
Almanya, Sovyetler Birliği’ne saldırıyor.
Başta hızla ilerliyor ama lojistik + iklim + Sovyet direnci işleri bozuyor.
Stalingrad (1942–43):
Dönüm noktası.
Alman 6. Ordusu imha ediliyor → Doğu Cephesi’nin kaderi değişiyor.
1944 Normandiya Çıkarması (D-Day):
ABD–İngiltere Batı’dan, Sovyetler Doğu’dan sıkıştırıyor.
1945: Berlin düşüyor, Hitler intihar ediyor, Almanya teslim oluyor (Mayıs 1945).

4) Pasifik Cephesi

Japonya, 1930’lardan itibaren Çin’de ve Pasifik’te genişliyor.
7 Aralık 1941: Pearl Harbor baskını → ABD savaşa giriyor.
ABD, ada ada ilerleyerek Japonya’yı geri püskürtüyor (Island Hopping).
1945 Ağustos: Hiroşima ve Nagasaki’ye atom bombaları.
Japonya teslim oluyor (Eylül 1945). Savaş resmen bitiyor.

5) Soykırım, sivil kayıplar ve savaş suçları

II. Dünya Savaşı’nın en karanlık yüzü:

Holokost: 6 milyon Yahudi’nin sistematik imhası.
Romanlar, engelliler, siyasi muhalifler, esir askerler vs.
Sivil kayıplar, askeri kayıplardan bile fazla.

Bu boyutu, 2. Dünya Savaşı’nı “sadece cephe savaşı değil, tam bir medeniyet krizi” haline getiriyor.

6) Savaşın sonuçları – Dünyayı nasıl değiştirdi?

Avrupa merkezli dünya düzeni bitti.
Artık iki süper güç var: ABD – SSCB → Soğuk Savaş dönemi.
Birleşmiş Milletler kuruldu.
Amaç: Milletler Cemiyeti’nin hatalarını tekrarlamadan kolektif güvenlik sağlamak.
NATO – Varşova Paktı bloklaşması
Dünya, askeri–ideolojik iki kampa bölündü.
Sömürge düzeni çökmeye başladı.
1950–60’larda Afrika ve Asya’da ardı ardına bağımsızlıklar.
Ekonomik yeniden yapılanma:

Marshall Planı ile Batı Avrupa yeniden ayağa kaldırıldı.
Almanya ikiye bölündü (FRG–GDR).

FRG = Federal Republic of Germany

→ Batı Almanya (Batı Bloğu / NATO tarafı)

Kuruluş: 1949
Başkent: Bonn
Siyasi yapı: Demokratik – Çok partili
Ekonomi: Serbest piyasa – Kapitalist
Müttefik: ABD, İngiltere, Fransa
1990’da birleşmede temel çatı bu devletin sistemi oldu.

Bugünkü modern Almanya, FRG’nin devamıdır.

GDR = German Democratic Republic

→ Doğu Almanya (Sovyet Bloğu / Komünist)

Kuruluş: 1949
Başkent: Doğu Berlin
Siyasi yapı: Tek parti – Komünist rejim (SED)
Ekonomi: Planlı ekonomi – Sovyet modeli
Müttefik: SSCB
Ünlü sembolü: Berlin Duvarı (1961–1989)

1989’da duvarın yıkılması ve sosyalist sistemin çökmesiyle GDR tarihe karıştı.

Kısa özet

FRG = Batı Almanya
GDR = Doğu Almanya
1949–1990 arası Almanya iki devlet olarak yaşadı.
1990’da birleştiler → bugünkü Almanya = FRG

Japonya ABD’nin gözetiminde yeniden inşa edildi.

Teknoloji ve bilim patlaması:
- Roket teknolojisi, nükleer enerji, radar, jet motorları…
- Savaş sonrası uzay yarışı, nükleer güç santralleri vb.

🎯 25 yıllık tarihçinin kısa sentezi

1. Dünya Savaşı, imparatorlukların sonunu getiren ve haritaları değiştiren “büyük kırılma”.
2. Dünya Savaşı, ideolojiler arası ölüm kalım mücadelesi ve modern çağın doğum sancısı.

Özetle:

I. Dünya Savaşı, “Eski Düzenin çöküş savaşı”
II. Dünya Savaşı, **“Yeni Düzenin doğuş savaşı”**dır.

🔥 I) Hitler’in Yükselişi – (1918–1939)

Bu süreç, “bir ülke nasıl birkaç yılda demokrasi’den totaliter faşizme kayar?” sorusunun canlı örneğidir.

🧨 1) Tohum: I. Dünya Savaşı yenilgisi (1918–1919)

Almanya savaşı kaybettiğinde:

Halk şokta, moral çökük
Ekonomi iflas etmiş
Versailles Antlaşması ağır cezalar (toprak kaybı + tazminatlar) dayatmış
Ordu aşağılanmış
İşsizlik patlamış

Bu ortam radikal fikirler için mükemmel zemin oluşturdu.

💣 2) Weimar Cumhuriyeti dönemi krizleri (1919–1929)

Demokrasi kuruldu ama:

1923 Hiper Enflasyon

1 ekmek = 200 milyar mark
Halk birikimlerini kaybetti
Orta sınıf yıkıldı

Bu dönem Almanya tarihinde bir “kolektif travma”dır.

Siyasal istikrarsızlık

Her ay hükümet değişiyor
Komünistler + faşistler sokaklarda kavga ediyor
Halk devletten umudunu kesiyor

Hitler tam bu kaosta öne çıktı.

🔥 3) Hitler sahneye çıkıyor (1920–1933)

Nazi Partisi’nin yükselişi

Hitler’in üç silahı vardı:

Propaganda (Goebbels)
Düşman yaratma (Yahudiler, komünistler, Versailles)
Güçlü lider imajı

1923 Darbe girişimi (Beer Hall Putsch)

Başarısız oldu, Hitler hapse girdi.

Hapiste Kavgam (Mein Kampf) kitabını yazdı → ideolojisinin temelini oluşturdu.

1929 Büyük Buhran

ABD’de başlayan ekonomik çöküş Almanya’yı vurdu:

İşsizlik milyonları buldu
Bankalar battı
Halk sistemi suçladı

Nazi oyu:

1928 → %2

1930 → %18

1932 → %37 (ülkenin en büyük partisi)

Yani ekonomik çöküş = radikalizmin yakıtı.

🛑 4) Gücü ele geçirme (1933–1934)

⚡ 30 Ocak 1933

Hitler başbakan oldu.

🔥 Reichstag Yangını (Şubat 1933)

Parlamento yakıldı → suçu komünistlere attı.

Olağanüstü hal ilan edildi.

Muhalifler tutuklandı.

⚔️ Yetki Kanunu (Ermächtigungsgesetz)

Hitler’e parlamentosuz karar alma yetkisi verdi.

Demokrasi fiilen bitti.

💀 Uzun Bıçaklar Gecesi (1934)

Parti içindeki rakiplerini öldürttü.

Orduya “bana biat ederseniz sizi kullanırım” dedi.

🦅 1934 – Führer

Cumhurbaşkanı Hindenburg ölünce:

Başkanlık + Başbakanlık = Führer
Ordu yeminini “devlete” değil, Hitler’e etmeye başladı.

Hitler, 1. Dünya Savaşı yenilgisinin yarattığı milli “aşağılanmışlık hissini”,

intikam hırsına dönüştürmeyi başardı.

⚙️ 5) Hitler’in güçlenme dönemi (1934–1939)

Versailles yasaklarını delip yeniden silahlanma
Otoyollar (Autobahn), fabrika yatırımları
İşsizliği düşürme → halk desteği
Propaganda ile “Alman mucizesi” imajı
Yahudilere karşı ayrımcı yasalar (Nürnberg Yasaları, 1935)
Kristal Gece pogromu (1938)

Ve sonunda:

1939 → Polonya’yı işgal etti.

II. Dünya Savaşı başladı.

🧊 II) SOĞUK SAVAŞ ÖZETİ (1945–1991)

Dünya, İkinci Dünya Savaşı sonrası iki dev süper gücün “görünmeyen” savaş alanına döndü: ABD vs. SSCB.

🌍 1) Başlangıç: II. Dünya Savaşı sonrası güç boşluğu (1945)

Avrupa yıkıldı
İngiltere ve Fransa ekonomik olarak bitik
Sahnede iki dev kaldı:

ABD → Kapitalist, liberal demokrasi, NATO

SSCB → Komünist, tek parti, Varşova Paktı

Bu iki güç ideolojik + siyasi + nükleer rekabet içine girdi.

🧨 2) Soğuk Savaş Neden “sıcak” olmadı?

Çünkü:

Nükleer silahlar sıcak savaşı imkânsız kıldı.

“Sen beni vurursan, ben seni yok ederim” → Karşılıklı Garantili İmha (MAD) doktrini.

🔥 3) Soğuk Savaş’ın ana krizleri

Kore Savaşı (1950–53)

ABD ve Çin karşı karşıya geldi.

Sonuç: Kuzey ve Güney hâlâ ayrı.

Berlin Ablukası (1948) – Berlin Duvarı (1961)

Sovyetler Batı Berlin’i teslim almak istedi.

ABD uçaklarla şehri 1 yıl boyunca besledi.

Küba Füze Krizi (1962)

Dünya nükleer savaşın 1 tık uzağına geldi.

ABD vs SSCB ≈ 13 günlük en tehlikeli gerilim.

Vietnam Savaşı (1955–75)

ABD komünizmin yayılmasını durdurmak istedi ama yenildi.

Afganistan Savaşı (1979–89)

Sovyetler Afganistan’a girdi → bataklığa saplandı → bütçe çöktü.

🛰️ 4) Uzay Yarışı (1957–1975)

1957 → Sputnik (ilk uydu)
1961 → Yuri Gagarin (ilk insan)
1969 → ABD Ay’a indi (Apollo 11)

Aslında uzay yarışı bir teknoloji + propaganda savaşıydı.

💵 5) Ekonomik yarış

ABD:

Serbest piyasa
Teknoloji şirketleri
Yüksek üretkenlik

SSCB:

Merkezi planlama
Aşırı askeri harcama
Verimsiz ekonomi
Tüketim mallarında kıtlık

Zamanla Sovyet ekonomisi dayanamadı.

🧊 6) Soğuk Savaş’ın sonu (1985–1991)

Gorbaçov reformları

Glasnost → Açıklık
Perestroyka → Yeniden yapılandırma
SSCB’nin içine yıllardır bastırılan sorunlar yeniden yüzeye çıktı.

Doğu Bloku çöktü (1989)

Berlin Duvarı yıkıldı
Doğu Avrupa ülkeleri peş peşe bağımsızlaştı

1991 → SSCB resmen dağıldı.

Soğuk Savaş bitti.

ABD tek süper güç kaldı.

🎯 25 yıllık tarihçi yorumu: Büyük resim

⭐ Hitler’in yükselişi:

Çöküş + işsizlik + siyasi kaos + propaganda = totaliter rejim.

⭐ Soğuk Savaş:

Nükleer caydırıcılık sayesinde hiç “büyük savaş” çıkmadı,

ama onlarca küçük savaş (Kore, Vietnam, Afganistan vb.) yaşandı.

⭐ Sonuç:

yüzyılın iki büyük ekseni:

Önce aşırı milliyetçilik (Nazizm) dünyayı yaktı.
Sonra ideolojik kutuplaşma (Soğuk Savaş) dünyayı dondurdu.

📘 Tarihsel Özet Tablosu: 1. Dünya Savaşı – 2. Dünya Savaşı – Hitler’in Yükselişi – Soğuk Savaş

Konu	Zaman Aralığı	Temel Nedenler	Kritik Gelişmeler	Sonuç / Etki
1.Dünya Savaşı	1914–1918	- Sömürge rekabeti - Milliyetçilik - Silahlanma yarışı - İttifak sistemleri	- Saraybosna suikastı - Batı Cephesi siper savaşları - Rusya'nın çekilmesi - ABD'nin savaşa girişi	- 4 imparatorluk çöktü - Versailles Antlaşması - Yeni sınırlar (Ortadoğu dâhil) - 2. Dünya Savaşı’nın zemini
Hitler’in Yükselişi	1919–1939	- I. Dünya Savaşı yenilgisi - Versailles’ın yarattığı öfke - 1923 hiper enflasyonu - 1929 ekonomik buhran	- Nazi propaganda makinesi - 1933 başbakan oluşu - Reichstag yangını & Yetki Kanunu - Yahudi karşıtı yasalar	- Almanya’nın totaliter yapıya geçişi - Aşırı milliyetçilik & militarizm -1939’da Polonya’nın işgali (Savaşın başlaması)
2.Dünya Savaşı	1939–1945	- Almanya’nın genişleme politikası - Japon militarizmi - İtalya faşizmi - Diplomatik çöküş	- Blitzkrieg - Barbarossa (SSCB saldırısı) - Pearl Harbor & ABD’nin girişi - Stalingrad & Normandiya - Atom bombaları (Hiroşima, Nagasaki)	- 60+ milyon ölü - Holokost - Almanya ve Japonya’nın yenilgisi - BM kuruldu - Soğuk Savaş başladı
Soğuk Savaş	1945–1991	- ABD–SSCB ideolojik rekabeti - Nükleer güç yarışı - Avrupa'nın ikiye bölünmesi	- Berlin Ablukası / Duvar - Kore & Vietnam savaşları - Küba Füze Krizi - Uzay yarışı	- İki kutuplu dünya düzeni - Doğu Bloku’nun çöküşü - 1991 SSCB’nin dağılması - ABD tek süper güç oldu

🎯 25 Yıllık Tarihçi Yorumu – Tek Cümlelik Özet

1. Dünya Savaşı → Eski imparatorlukların çöküş savaşı
Hitler dönemi → Aşağılama + ekonomik kriz → faşizmin yükselişi
2. Dünya Savaşı → Total savaş + insanlık trajedisi
Soğuk Savaş → Nükleer caydırıcılıkla yürüyen görünmez mücadele

1. Dünya Savaşı, 2. Dünya Savaşı, Hitler Dönemi, Soğuk Savaş