PULSARLAR VE KUASARLAR (Karıştırılan iki astronomik fenomen)
PULSARLAR(Atarcalar)
Pulsarlar, kalp atışları gibi muntazam ritimlerle uzaya radyo dalgaları gönderen nötron yıldızlarıdır. Latincede “pulsate” kelimesinden gelen pulsar “ kalp gibi atan” anlamına gelir.
İlk defa 1967 yılında Cambridge Üniversitesi araştırmacıları tarafından fark edildi. Uzayın belli bölgesinden gelen, düzenli ve sürekli radyo sinyalleri yakalandı. Bu sinyallerin sebebi başta zeki yaşam formları olarak yorumlansa da daha sonra yüksek hızda dönen nötron yıldızından geldiği anlaşıldı.
Yıldızlar kütlelerine göre evrilirler. Bir yıldızın kütlesi ne kadar küçükse sıcaklığı da bir o kadar düşük olur; ömrü de o kadar uzun. Kütlesi çok büyük olan yıldızlar ise çalkantılı bir süreçle doğup yine aynı şekilde devam ederler. Fakat ömürleri çok kısadır. Bir yıldızın kütlesi ne kadar büyükse sıcaklığı ve çapı da o kadar büyüktür. Bu büyük kütleli yıldızların hırçın ömrü çok ihtişamlı bir şekilde son bulur.
Yeterince dev yıldızlar, nükleer yakıtlarını bitirince dengeleri bozulur. Bu denge, yıldızın yıldız olmasını sağlayan hidrostatik dengedir; yıldız yüzeyinde nükleer reaksiyonların gerçekleşmesiyle çekirdekten dışa doğru oluşan basınç kuvvetinin ve kütle çekim kuvveti ile dengelenmesidir.
Nükleer yakıtı biten dev yıldızın kütle çekim kuvveti, basınç kuvvetine baskın hale gelir. Öyle ki yıldız kendi kütle çekimi altında çökmeye başlar. Unutmayın devasa büyüklükte bir yıldızdan bahsediyoruz. Kütle çekim kuvveti o kadar yüksek ki atomun yapı taşları olan proton ve elektronlar dahi bundan etkilenir. Proton ve elektronlar bu çekim kuvvetine karşı koyamaz ve bir araya gelip nötronları oluştururlar.
Artık elimizde tamamıyla nötronlardan oluşmuş bir yıldız çekirdeği vardır. Yine çökme nedeniyle yıldız çekirdeği, açısal momentumu gereği hızla dönmeye başlar. (Buz pistinin üzerinde kollarını açarak dönen bir balerin düşünebilirsiniz; kollarını kendine doğru çektiğinde daha hızlı döndüğünü fark edersiniz.) Yüksek sıcaklığa ve manyetik alana sahip olan nötron yıldızı, manyetik kutuplarından uzaya doğru X-ışını saçar. Meydana gelen bu yapıya ise pulsar (atarca) denir.
Pulsarlar, çok yüksek hızlarda kendi etrafında dönen ve sahip olduğu manyetik alanla kutuplarından uzaya doğru parçacık saçan(X-ışını) nötron yıldızlarıdır.
Bir 10-15 km yarıçaplı bir pulsar, yaklaşık 1 milyon km yarıçaplı Güneş’ten çok çok daha büyük bir kütleye sahip oldukça mıknatıslanmış bir yapıdır. Kütlesi o derece fazladır ki bir çay kaşığı nötron yıldızı yaklaşık bir milyon ton ağırlığındadır. Işınım manyetik kutuplardan dışarı yayılır ve radyasyon atımları (pulse-darbe), ışın Dünya’ya denk geldikçe alınır; deniz feneri ışınının parlamasına neden olduğu gibi. Muazzam kozmik çarkları olan bu saat “tik tak” ları, onları insanlığın bilinen en iyi saatleri yapar.
KUASAR
Bir kuasar, aşırı parlaklığa ve kütleye sahip gök cismidir. Yaydığı enerji ve ışık miktarı o kadar büyüktür ki, bu miktarda bir enerjinin bir galaksideki tüm yıldızların yaydığı enerjiden daha fazla olabilir. Önceleri kuasarların evrenin ilk oluşum zamanından kalan antik gökadalar (galaksiler) olduğu düşünülüyordu.
Fakat son zamanlarda yapılan araştırmalar bazı kuasarların yakınlarındaki gökadalarla madde alışverişi yaptığını kanıtladı. Bu durum kuasarların antik gökadalar değil de evrenin her yerinde bulunabilecek gökcisimleri olduğu fikrini benimsetti.
Kuasarlar inanılmaz derecede parlak gökadalarıdır, hatta evrenin en parlak objeleridir.
Kuasarın merkezinde bulunan dev bir karadelik, etrafındaki gezegen, yıldız vs. gibi tüm nesneleri yutup içerisinde çok yüksek derecede bir ısınmaya mağruz bırakır ve bunun sonucunda inanılmaz bir ışık yayılır. Bu süreç devam etikçe kuasar parlaklığını korur.
Geçtiğimiz günlerde ise NASA tarafından ilk defa çift karadelikli bir kuasar keşfedilmiştir. NASA'nın gökbilimcileri Hubble Uzay Teleskobunu kullanarak koskoca bir galaksinin kuasar tarafından güçlendirildiğini keşfettiler. Bahsedilen bu galaksi Samanyolunda 600 Milyon ışık yılı uzaklıkta yer alan ve Dünyamıza en yakın galaksi olan Markarian 231 galasksisiydi.
Markarian 231'ü kuvvetlendiren bu kuasarın içerisinde 2 karadelik mevcut ve bu karadeliklerden birisi Güneş'in 150 Milyon katı büyüklüğünde diğeri ise 4 Milyon katı büyüklüğündedir. Bu kuasar yaydığı radyasyon ve enerji ile Samanyolundan 100 kat daha büyük olan Markarian 231 galaksisinde yıldızlar oluşturuyor.
Kaynaklar
vikipedi
Yorumlar
Yorum Gönder