Halo Etkisi

1. Halo etkisi, kişinin tek bir olumlu özelliğinden yola çıkarak kişi hakkında genel bir yargıya varma hatasıdır.

Hare, hale ve ayla etkisi; hareleme hatası, baskın özellik etkisi ve genelleme hatası gibi kavramlarla da isimlendirilmektedir.

İsmini, İngilizcede hale ve ışık çemberi anlamlarına gelen ‘halo’ kelimesinden almıştır.

Halo Etkisi, bir kişi, olay, ortam, kurum veya nesne hakkında sahip olunan olumlu ya da olumsuz bir izlenimin ilgili o öznenin tüm özelliklerine genellenmesi eğilimidir.

Halo etkisi genellikle bir bireyin yeterince bilgi sahibi olmadığı kişi, nesne, kurum vb. gibi öznelerle ilgili bir yargıda bulunması veya bir karar vermesi gerektiği durumlarda ortaya çıkar. Sahip olunan bilgiden yola çıkılarak sahip olunmayanlar hakkında fikir yürütme çabası olduğu için bir tür yordama şeklidir. 

Ancak sahip olunduğu düşünülen bilgiler, kişiler veya nesneler hakkındaki öznel tutumları içerdiği ya da kişilerin veya nesnelerin sadece bir özelliğiyle ilgili olduğu için genelleme yanılgısı olarak da kabul edilir. Bu nedenle halo etkisi, değerlendiricinin/araştırmacının yanlış veya eksik değerlendirme yapmasına, hatalı çıkarımda bulunmasına yol açabilmektedir.

Örneğin fiziksel olarak çok çekici bulduğumuz birinin kişilik özelliklerini, çekici bulmadığımız birine kıyasla daha ilginç olduğunu farz etmek gibi.

Yani ilk izlenimimizin, kişinin diğer özellikleri hakkında tahminde bulunurken bizim için temel oluşturmasıdır. Tanımadığımız birini sadece dış görünüşüyle, giysileriyle, ünvanıyla ve hatta belki ismi ile algılama biçimimizdir.

2. Bu etki, dış görünüşleri güzel olan insanların içlerinin de güzel, yani iyi insanlar olduklarına dair bir inanç yaratır.

Örneğin iyi giyimli birini gördüğümüzde, ona aynı zamanda otomatik olarak yardımsever, hoş görülü, saygılı ve 'iyi' biri gibi bir takım özellikler yükleriz.

Jest, mimik, beden hareketi veya bedene yansıyan psikolojik durumlar da bu ilk izlenim etkisinin oluşmasına yardımcı olur.

3. Yani bir kişiyi ilk gördüğünüzde edindiğiniz anlık izlenim, o kişiyi değerlendirmemizde daha sonraki yargıların temelini oluşturuyor.

İşte bu duruma, psikolojide kısaca Halo etkisi deniyor. Başka bir deyişle Halo etkisi, ilk izlenimlerin diğer kişiyi algılamada önemli bir referans noktası oluşturması anlamına geliyor.

4. Halo etkisi için özetle, olumlu önyargının psikolojideki adıdır diyebiliriz.

Yani bu etki, bir kişiyle tanıştığımız andaki olumlu izlenimimize göre, bu kişiyi tanıdığımızı zannetmeye olan temayüldür. Ve algılama hatalarına verilebilecek çok güzel bir örnektir.

5. Halo etkisi, genelleme hatası olarak da bilinir.

Birey hakkındaki genel görüş, inanış ve kanılarımızı bireyin özel ve farklı bir diğer niteliğine genellemekteyiz.

6. Tam tersi istikamete ise, "Horn Etkisi" deniyor.

Horn etkisi ise tam tersi kişinin olumsuz bir özelliğinden dolayı kendisi ile ilgili genel bir olumsuz düşünceye sahip olunmasıdır. Örneğin yukarıdakilere zıt olarak, kötü giyinmişsen tehlikeli birisindir. Kötü giyimli birisi kişiye her an zarar verebilir ve tehlikelidir; gibi.

Horn etkisi de tam olarak bu.

7. Tembel bir insanın aynı zamanda yalancı ve saygısız olacağı tahmini, Horn etkisine bir örnek.

İş yerindeki çalışanın belirli bir alandaki bir başarısızlığını / başarısını genele mal etmek, diğer tüm alanlarda kötü / iyi olacağı çıkarımını yapmak da Halo ve Horn etkilerinden kaynaklanıyor.

8. Bu iki etki, çevresinde haddinden fazla uyarıcı bulunan insan için kişileri en kolay yoldan değerlendirme yolu olarak karşımıza geliyor.

İşyerinize başvuru yapan kişinin elbisesinin ütüsüz ve düzensiz olması ile onun bu pozisyon için uygun verimi gösteremeyeceğini düşünmeniz bile buna bir diğer örnek.

9. Halo ve Horn etkisinin en büyük yansımaları iş hayatında ortaya çıkıyor.

Başlangıç noktası ise, başvurduğunuz firmanın İK sorumlusu.

Cv’nize eklediğiniz resimden tutun, verdiğiniz mail adresinize kadar tüm küçük ama olumlu / olumsuz detaylar İK sorumlusunun sizi mülakat için çağırıp çağırmayacağında etkili -ve bu husus tecrübe ve yeteneklerinizden gayet bağımsız.

10. CV’lerimizde yer alan küçücük fotoğrafların bıraktığı etki üzerinden, görüşmecilerin kafasında diğer fiziksel özelliklerimize; sorumluluk sahibi olup olmadığımıza vb dair bir algı şekillendiriyoruz.

İş görüşmesine giderken seçilen koku ve hoş bir görünüm bile, patronun birçok ayrıntıyı es geçmesine sebep olabiliyor; ve tam tersi. Bu kadar göze hitap eden bir şahsın is konusunda da görünümüne paralel bir performans sergileyeceği imajı oluşuyor;

Ve tam tersi.

11. Peki Halo etkisi nasıl yaratılabilir?

Bu etkiyi oluşturmanız iki aşamadan geçer. İlk aşama CV'niz, ikincisi ise mülakat aşamasıdır. İkinci aşama, mülakatçı ile yüz yüze geldiğiniz anda başlar ve siz farkına bile varmadan görünüşünüzden duruşunuza, tokalaşmanızdan oturuşunuza kadar çoktan sürecini tamamlamaya başlamış olur.

Mülakatlarda akılda bulundurmakta fayda var; oluşturacağınız Halo etkisi tamamen sizlik bir şey.

Halo etkisi insanları birkaç değişik şekilde etkiler:Kadınların beden ölçülerinin onlar hakkındaki izlenimleri nasıl etkilediğini araştıran bir çalışmada, deneklere bir kadın fotoğrafı gösterilir. Fotoğrafla birlikte kadının hobileri ve yaşamı hakkında bilgiler verilir. Ancak deneklerin yarısına orijinal fotoğraf gösterilirken diğer yarısına gösterilen fotoğrafta kadının 25 kg daha şişman görünmesi sağlanır. (Elbisesinin içine pedler yerleştirilerek.) Orijinal fotoğrafı gören deneklerin, kadın ile ilgili izlenimleri kadının şişman gösteren fotoğrafı gören deneklere göre daha çekici, daha başarılı ve kişilik özelliklerinin daha iyi olduğu yönünde olmuştur.

Halo etkisi politik tartışmalarda da ortaya çıkar. Daha çekici olan politikacı, izleyiciler üzerinde daha bilgili, daha ikna edici ve güvenilir bir izlenim yaratır.

Başka bir araştırmada ise erkek deneklerin, çekici bir kadın tarafından kaleme alınmış olduğunu düşündükleri makalelere, çekici olmayan kadınlar tarafından yazılmış olanlardan daha yüksek not verdikleri gözlenmiştir.

Halo etkisi insanlarla ilgili izlenimlerimizle sınırlı değildir. Bu etki, ürünlerle ve markalarla ilgili olarak da ortaya çıkar.

Halo etkisi bizi nasıl etkiler?

“Halo Etkisi”, aslında bilgiyi aramak ve yeniden yorumlamak yerine mevcut inançlarımıza uygun olan bilgileri seçme eğilimi olarak ortaya çıkan teyit ön yargısının bir türüdür.

Bu genellikle birisinin tek bir pozitif bir özelliğine bakarak o kişi hakkında genel bir pozitif intiba geliştirmemiz şeklinde ortaya çıkar. Bu durum ortaya çıktığında başlangıçta sahip olduğumuz pozitif izlenimi teyit edebilmek için o kişinin başka özelliklerini de pozitif olarak yorumlama eğilimi gösteririz.

Boynuz etkisi

Boynuz etkisi ise bir insanın bir yönü ile ilgili gözlemlerimize dayanarak oluşturduğumuz olumsuz izlenimlerimizi, aslında gözlemlememiş olduğunuz başka yönlerine aktarmaktır.

Örneğin, sınıf içi davranışlar ile ilgili bir araştırmada, öğretmenlerin asi davranışlar sergileyen çocukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar olarak gördükleri saptanmıştır.

Aynı etki pazarlama dünyasında da sıklıkla ortaya çıkar. Bir markanın bir ürününün tek bir olumsuz özelliği, o markanın tamamına mal edilerek satın alma olasılığımızı düşürebilir.

Not: Terminoloji açısından, halo etkisi teknik olarak hem pozitif hem de negatif etkiyi kapsar. Ancak bazen olumlu etki için halo etkisi kullanılırken boynuz etkisi negatif etkiye işaret etmek için kullanılır. Bu yüzden boynuz etkisine “ters halo etkisi” adı da verilir.

Halo etkisini anlamanın faydaları

Halo etkisi, başkalarını nasıl gördüğümüzü etkiler. Halo etkisine maruz kaldığımızda başkaları hakkındaki izlenimlerimiz gerçekçi olmaktan uzaklaşır. Bunu önlemenin yolu tek bir olumlu özelliği ya da tek bir olumsuz özelliği dikkate alarak bunu kişinin diğer özelliklerine aktarıp aktarmadığımızı kendimize sormaktır.

Halo etkisi başkalarının bizi nasıl gördüğünü etkiler. Bir özelliğimizin ya da bir davranışımızın olumlu olmasının diğer özelliklerimizin de olumlu olarak değerlendirilmesine yol açacağını bilmek, kendimizle ilgili oluşmasını istediğimiz izlenimi kontrol edebilmemize imkan verecek avantajlar sunar.

Örneğin; bir araştırmada öğrencilere bir röportaj dinletilir. Ancak aynı röportajın iki versiyonu kaydedilmiştir. İki versiyon arasındaki tek fark soruları soran eğitimcinin birinci röportajda sıcak ve sevimli bir tavır takınmasına karşın ikinci röportajda daha soğuk ve mesafeli bir tavır takınmasıdır. Birinci gruptaki öğrenciler eğitimcinin görünüşünü, davranışlarını ve aksanını çekici bulduklarını ifade ederken ikinci gruptaki öğrenciler eğitimcinin tamamen aynı olan özelliklerini rahatsız edici bulduklarını ifade ettikleri gözlenmiştir.

Bu örnek, davranışlarımızdaki küçük bir değişimin halo etkisine neden olarak, kendimizle ilgili izlenimleri nasıl değiştirebileceğimizi gözler önüne sermektedir.

Halo etkisinin çeşitliliği

İnsan psikolojisinin kompleks bir yapısı olması nedeni ile bu ve benzeri etkilerin her daim aynı şekilde ortaya çıkmayacağını unutmamalıyız. Bilişsel ön yargılar, kararlarımızı ve davranışlarımızı etkiler ancak attığımız her adım da bir ön yargı çeşidine atfedilemez.

Sonsöz

Kişinin kendisine saygısının bir ifadesi olarak kendine değer verip, bakımlı olması karşı tarafta doğurduğu olumlu fikirler salt Halo Etkisi olarak nitelendirilmemelidir. Halo etkisini dış görünüşten etkilenme olarak değilde farklı kişilik özellklerine karşı bir önyargı olarak düşünebiliriz.

Bu genellikle birisinin tek bir pozitif bir özelliğine bakarak o kişi hakkında genel bir pozitif intiba geliştirmemiz şeklinde ortaya çıkar. Bu durum ortaya çıktığında başlangıçta sahip olduğumuz pozitif izlenimi teyit edebilmek için o kişinin başka özelliklerini de pozitif olarak yorumlama eğilimi gösteririz. Bu tutum ise kesinlikle hatalıdır. 

Kaynaklar

https://onedio.com/haber/hayatin-her-alanina-sirayet-eden-ilginc-ve-dusundurucu-psikolojik-fenomen-halo-etkisi-709050

https://tr.wikipedia.org/wiki/Halo_Etkisi

http://www.olaganustukanitlar.com/halo-etkisi-nedir/

https://10layn.com/10-maddede-halo-etkisi-ya-da-hale-etkisi-nedir/

https://tezgahcilar.com/halo-etkisi-nedir-dis-gorunus-fikirlerimizi-nasil-etkiler/